के चीन र रुसले सँगै डलरलाई हटाउन सक्छन्?

के चीन र रुसले सँगै डलरलाई हटाउन सक्छन्? डलर अझै पनि संसारमा सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने मुद्रा हो। तर चीन र रुसले यसको प्रभावलाई चोट पुर्याउन सक्छ।

विश्वको वित्तीय सञ्जालबाट अलग्गिएपछि रुसले केही रणनीतिक समायोजन गर्नुपरेको थियो । रुसले पश्चिमी मुलुकको नाकाबन्दीका कारण निकै पीडा भोगेको थियो । त्यही भएर उनले यी प्रतिबन्धपछि विकल्प खोज्न थाले । यी परिवर्तनहरूको कारणले गर्दा, चीन एक महत्त्वपूर्ण सहयोगी बन्यो र चिनियाँ मुद्रा युआनले ठूलो भूमिका खेल्यो।

यो थाहा पाउँदा अचम्म लाग्नेछ कि रुसमा व्यापारको हिसाबले युआनले डलरलाई पछाडि छोडेको छ।युक्रेन युद्धको एक वर्षपछि यसले यो हासिल गरेको हो, जसका कारण रुसमाथि विभिन्न प्रतिबन्धहरू लगाइएको थियो। आज रुस र चीन एकजुट भइरहेका बेला विश्वमा अरु के के परिवर्तन हुने र यी परिवर्तनका कारण भविष्यले कस्तो आकार लिने भन्ने प्रश्न मनमा उठिरहेको छ ।

परिवर्तनहरू भइरहेका छन् र रूसी बजारले यसको प्रमाण दिन्छ। फेब्रुअरी महिना ऐतिहासिक सावित भयो जब युआनले रुसमा मासिक व्यापार मात्रामा पहिलो पटक डलरलाई उछिनेको थियो। यही प्रवृत्ति मार्चमा पनि जारी रह्यो र दुई मुद्राबीचको खाडल झन् फराकिलो भयो। यसले युआनको बढ्दो प्रभुत्वको प्रमाण दिन्छ। यो एक प्रभावशाली उपलब्धि हो, किनभने एक समयमा रूसी बजारमा केवल धेरै सानो लेनदेन युआन मा गरिएको थियो।

रुसी बजारमा गत वर्षदेखि नै परिवर्तनको हावा चल्न थाल्यो र वर्ष बित्दै जाँदा परिवर्तनको हावा पनि बलियो हुँदै गयो । थप प्रतिबन्धहरूले रूसले ‘अमित्र’ भनेर लेबल लगाएका देशहरूको मुद्रामा सीमापार लेनदेन गर्न सक्ने क्षमता भएका केही बाँकी बैंकहरूलाई पनि असर गर्न थाल्यो। यस्तै एक बैंक Rapheessen Bank International AG थियो।

यस बैंकको रुसी शाखाले रूस भित्र अन्तर्राष्ट्रिय लेनदेन सहज बनाउन धेरै महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। तर, यो बैंकलाई युरोपेली र अमेरिकी अधिकारीहरूले पनि नजिकबाट नियाल्ने भएकाले यसमाथिको दबाब झनै बढ्यो । यी घटनाहरूले रूसी सरकार र यसका कम्पनीहरूलाई आफ्नो विदेशी व्यापार लेनदेनहरू रूसमाथि प्रतिबन्धहरू लगाएका देशहरूको मुद्राहरूमा सञ्चालन गर्न बाध्य तुल्याए।

स्वार्थको गठबन्धन

रुस र चीनबीचको सम्बन्ध निरन्तर मजबुत हुँदै गइरहेको छ र दुवै देशले विश्वव्यापी रूपमा आफ्नो हैसियत सुधार्ने प्रयास गरिरहेका छन् । आज दुवै देशको गठबन्धन सबै क्षेत्रमा फैलिएको छ । चाहे त्यो सैन्य होस्, आर्थिक वा राजनीतिक ।

अर्कोतर्फ रुस र पश्चिमा देशबीचको सम्बन्ध निरन्तर बिग्रँदै गएको छ । यस्तो अवस्थामा चीन रुसको महत्वपूर्ण साझेदार बनेर आर्थिक र राजनीतिक दबाबको सामना गर्न आवश्यक सहयोग गरिरहेको छ ।

अर्कोतर्फ, चीनले आफ्नो विश्वव्यापी पहुँच र विशेष गरी यूरेशियन क्षेत्रमा आफ्नो प्रभुत्व बढाउन खोजिरहेको छ र यस अवस्थामा उसले रुसलाई प्रमुख सहयोगीको रूपमा हेर्छ। राष्ट्रपति सी चिनफिङको हालैको मस्को भ्रमण र सहयोग अभिवृद्धि गर्ने उनको प्रतिबद्धतापछि यो साझेदारीले नयाँ उचाइमा पुग्ने सम्भावना रहेको छ। दुवै देशले पश्चिमी अर्थतन्त्रमाथिको निर्भरता घटाउन खोज्दा व्यापार र लगानी सम्बन्ध थप सुदृढ हुनेछ ।पूर्वाधार विकास र ठूला परियोजनाहरूमा केन्द्रित भएकाले रुसले यी क्षेत्रमा चीनको विशेषज्ञताबाट फाइदा लिनेछ।

ऊर्जा दुई देशहरू बीचको सहयोगको एक महत्त्वपूर्ण क्षेत्र हो, किनकि रूस तेल र ग्याँसको प्रमुख निर्यातक हो, चीन विश्वमा यी स्रोतहरूको सबैभन्दा ठूलो खरिदकर्ता हो। प्रविधि पनि एउटा महत्त्वपूर्ण मोर्चा हो र दुवै देशले विश्वव्यापी अर्थतन्त्रमा प्रतिस्पर्धी रहन अनुसन्धान र विकासमा ठूलो लगानी गरिरहेका छन्।वैसे, चीन र रुसको यो गठबन्धनको दूरगामी भूराजनीतिक परिणाम देख्न सकिन्छ। तर, दुई देशबीचको सम्बन्ध जटिल छ र दुवै देश साझा लक्ष्य हासिल गर्नेतर्फ अघि बढिरहेका बेला रुस र चीनले आ–आफ्ना स्वार्थ पूरा गर्न खोजिरहेका छन् ।

पश्चिमी देशको नाकाबन्दीका कारण रुसले आफ्नो वैदेशिक व्यापार कारोबार डलर र युरोको सट्टा गैर–प्रतिबन्धित देशको मुद्रामा गर्न थालेको छ । यसो गरेर, रुसी सरकार र यसका कम्पनीहरूले पश्चिमी वित्तीय प्रणालीमा आफ्नो निर्भरता कम गर्न र आफ्नो व्यापार र आर्थिक गतिविधिहरूको लागि नयाँ अवसरहरू खोज्ने प्रयास गरिरहेका छन्।

रणनीतिमा भएको यो परिवर्तनले विश्वव्यापी वित्तीय प्रणालीमा सीमित पहुँच भए पनि रुस आफ्नो आर्थिक स्थिरता कायम राख्न कत्तिको प्रतिबद्ध छ भन्ने देखाउँछ।यसले यो पनि रेखांकित गर्दछ कि आज, जब धेरै देशहरूले प्रतिबन्धको प्रभावलाई सीमित गर्न र आफ्नो आर्थिक हितको रक्षा गर्न खोजिरहेका छन्, विश्वव्यापी व्यापारमा वैकल्पिक मुद्राहरूको महत्त्व बढ्दै गएको छ।

संरचनात्मक मर्मत

रसियाको अर्थ मन्त्रालय पनि परिवर्तनका यी हावाबाट अछुतो छैन। यस वर्षको सुरुमा, यसले आफ्नो बजार कार्यहरू डलरबाट युआनमा बदल्यो।वास्तवमा, रूसको वित्त मन्त्रालयले एक कदम अगाडि बढ्यो र राष्ट्रिय सम्पत्ति कोषको लागि नयाँ संरचना सिर्जना गर्यो र यसको 60 प्रतिशत सम्पत्ति युआनमा रूपान्तरण गर्ने निर्णय गर्यो। बैंक अफ रुसले पनि यो परिवर्तनलाई पछ्यायो र आफ्नो देशका नागरिक र व्यवसायीहरूलाई आफ्नो सम्पत्ति रुबल वा अन्य ‘मैत्री’ मुद्रामा रूपान्तरण गर्न अपील गर्यो। यस कारण, तिनीहरूको सम्पत्ति जफत वा रोक्न जोखिम हुनेछैन।

आज जब विश्वमा ठूलो मात्रामा भूराजनीतिक परिवर्तनहरू भइरहेका छन्, रुसले पनि आफ्नो पाइला पछ्याउँदै आफ्नो आर्थिक भविष्य सुरक्षित गर्ने उपायहरू खोजिरहेको देखिन्छ।

यद्यपि, डलर अझै पनि रूसी बजार हावी छ। यी सबै परिवर्तनहरूको बावजुद, डलर सबैभन्दा व्यापक रूपमा प्रयोग हुने मुद्रा बनी रहेको छ र युआनले विरलै मात्र आउटडोन गरेको छ, जसले रूसको वित्तीय क्षेत्रमा वर्षौंदेखि ठूलो भूमिका खेलेको छ।तर, आज जब विश्वमा नयाँ परिवर्तनहरू देखा परिरहेका छन्, प्रश्न अवश्य उठ्छ कि डलरले आफ्नो मुकुट कहिलेसम्म कायम राख्न सक्षम हुनेछ।

(सौरदीप झोला:ओआरएफ अनलाइनबाट अनुदित)